Het belang van toezicht
Toezicht houden is een activiteit. Het is niet alleen corrigeren en sanctioneren, maar zeker ook complimenteren en waarderen. Zo voorkomt het versloffing van de veiligheidsregels.
Coördinerend en hiërarchisch toezicht
In hoofdstuk 5 van het VGM-projectplan en hoofdstuk 8 VGM-inspecties van de VGM Checklist Aannemers is een relatie te leggen met het toezicht dat operationeel leidinggevenden dienen te houden. Bij veel bedrijven wordt dan ook in het V&G-plan en de werkvergunning onderscheid gemaakt tussen coördinerend toezicht en hiërarchisch toezicht.
De definitie van 'toezicht' is volgens het woordenboek: toezien, opzicht uitoefenen, bewaking uitoefenen en waken. Toezicht of opzicht houden is dus een activiteit! Geen passieve bezigheid of iets wat te weinig aandacht krijgt zoals dat in veel bedrijven de praktijk is.
Toezicht op (on)veiligheid is nodig om het niveau van de operationele veiligheid te 'meten', te verbeteren en te borgen. Je kunt stellen: 'Veiligheid, waarop je geen toezicht houdt, is niet belangrijk!' Toezicht is nodig om het risicobewustzijn, het veiligheidsgedrag van werknemers positief te beïnvloeden. Hier hoort bij het complimenteren, waarderen, maar ook het corrigeren en sanctioneren. Het gesprek over (on)veiligheid dus aangaan. Toezicht is met name van belang om 'versloffing' van de veiligheidsregels tegen te gaan. Uit goed ongevallenonderzoek blijkt dan ook dat onvoldoende toezicht vaak een basisoorzaak is van ongevallen.
Arbowetgeving
De Arbowetgeving maakt een onderscheid tussen 'coördinerend' en 'hiërarchisch' toezicht.
- Coördinerend toezicht is toezicht op de uitvoering van een uitbestede opdracht en op andere personen, bijvoorbeeld op aannemerspersoneel.
- Hiërarchisch toezicht is toezicht op de eigen medewerkers en op personen die onder gezag van de werkgever werken, bijvoorbeeld ingeleend personeel en ZZP'ers.
De Arbowet kent de volgende partijen: werkgever, werknemers en andere personen. De werkgever is degene, die arbeid laat verrichten door werknemer(s): op basis van een arbeidsovereenkomst of door personen die onder zijn hiërarchisch gezag staan, bijvoorbeeld inleenkrachten, stagiaires, vrijwilligers en collegiaal ingeleenden. Gezag berust dus bij de werkgever. Kenmerken van een werkgever zijn: hij geeft leiding (bevelen en aanwijzingen), verstrekt de middelen, treft de maatregelen en houdt (hiërarchisch) toezicht. Artikel 8 lid 4 van de Arbowet eist: 'De werkgever ziet toe op de naleving van de instructies en voorschriften gericht op het voorkomen of beperken van de risico’s alsmede op het juiste gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen'.
Een werkgever heeft wel een zorgverplichting maar geen hiërarchische gezagsverhouding met derden en of andere personen zoals werknemers van andere werkgevers (onder)aannemers, freelancers, leveranciers, cliënten/bezoekers en voorbijgangers/omwonenden.
Als er verschillende werkgevers arbeid laten verrichten in een bedrijf dan moet men samenwerken. De Arbowet eist in artikel 19 dat de verschillende werkgevers schriftelijk moeten vastleggen op welke wijze zal worden samengewerkt, welke voorzieningen daarbij zullen worden getroffen, op welke wijze op die voorzieningen toezicht zal worden uitgeoefend.
Het Veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan)
Het Arbobesluit (Hfdst, 2, Afd. 5 Bouwproces) werkt dit coördinerend toezicht nader uit. Artikel 2.28 Veiligheids- en gezondheidsplan eist: afhankelijk van de voortgang in het bouwproces, worden in het veiligheids- en gezondheidsplan ten minste vermeld: de afspraken met betrekking tot de uitvoering van de maatregelen, de maatregelen die volgen uit de risico-inventarisatie en –evaluatie en de wijze waarop het toezicht op de maatregelen wordt uitgeoefend.
De Memorie van Toelichting (MvT) op het Arbobesluit geeft specifiek aan dat dit coördinerend toezicht betrekking heeft op de risico’s uit de samenloop van de verschillende werkzaamheden en werkgevers en de beheersing door maatregelen op het vlak van preventie, samenwerken en actieve coördinatie.
Het V&G-plan moet een samenwerkingsovereenkomst zijn betreffende risico’s bij gelijktijdige of volgtijdelijke werkzaamheden en doorgaande exploitatiewerkzaamheden. Het betreft dus de risico’s van wederzijdse beïnvloeding! Het is niet de bedoeling dat de risico’s en maatregelen, waarvoor een werkgever verantwoordelijk is voor zijn eigen werknemers, in het V&G-plan worden opgenomen. Coördinerend toezicht speelt dus een essentiële rol bij het uitbesteden van werk aan bijvoorbeeld aannemer(s). Het is het vereiste toezicht op de wederzijdse risicobeïnvloeding bij gelijktijdige of volgtijdelijke werkzaamheden en doorgaande exploitatiewerkzaamheden.
Vermenging en ondermijning van het toezicht
Problemen in de praktijk doen zich voor als er vermenging en ondermijning van het toezicht plaatsvindt. Het hiërarchisch gezag en toezicht wordt vaak vermengd en ondermijnd doordat coördinerende toezichthouders van de opdrachtgever instructies en correcties op het vlak van veiligheid direct geven aan het personeel van de aannemer. Als men dit hiërarchisch toezicht en gezag naar zich toetrekt, zullen werknemers dat gezag accepteren en zich als zodanig gaan gedragen. Hierdoor vindt ongewenste overname van het gezag en overname van verantwoordelijkheden plaats. Gevolgen zijn onduidelijke opdrachten en handhaving waardoor werknemers niet weten waar zij aan toe zijn ten aanzien van de te volgen veiligheidsregels. Overname van gezag en toezicht kan er ook toe leiden dat na een ongeval met een personeelslid van een aannemer de opdrachtgever aangemerkt wordt als werkgever en strafrechtelijk aansprakelijk wordt gesteld!
Onderscheid tussen coördinerend en hiërarchisch toezicht
De volgende vraag doet zich voor. 'Mag en kan de coördinerende toezichthouder dan de aannemerswerknemers niet meer aanspreken en of corrigeren?' Ja, dat is zeker wel mogelijk en nodig bij onregelmatigheden op een bouwplaats, dan wel bij het afwijken van het contract of van het V&G-plan. De coördinerend toezichthouder van de opdrachtgever kan het werk stil leggen, afspraken maken met de hiërarchisch toezichthouder en deze laten corrigeren en na de correctie het werk laten hervatten. Resultaat is dan de coördinerend toezichthouder heeft zich niet direct met het werk bemoeid en geen gezag naar zich toegetrokken!
Om dit onderscheid tussen coördinerend toezicht en hiërarchisch toezicht formeel vorm te geven, is ook het onderscheid tussen het V&G-plan (Ontwerp- en uitvoeringsfase - Arbobesluit) en het VGM-projectplan (bijv. VGM projectplan VCA van de aannemer) van belang. In het V&G plan (Arbobesluit) gaat het voornamelijk over de risico’s van de wederzijdse beïnvloeding en het coördinerend toezicht daarop. Het betreft de specifieke gevaren die het gevolg zijn van de gelijktijdige en achtereenvolgende uitvoering van de bouwwerkzaamheden en in voorkomend geval van de wisselwerking met doorgaande exploitatiewerkzaamheden. Art. 2.28 lid 2b van het Arbobesluit. In het VGM projectplan gaat het om de beheersing van de risico’s waar de eigen medewerkers en de omgeving aan blootstaan alsmede het hiërarchisch toezicht daarop. Dit vergt een deskundige beoordeling, afstemming van de verschillende plannen en coördinatie tijdens de uitvoering van de werkzaamheden!
Opdrachtgevers dienen concrete eisen te stellen aan het hiërarchisch toezicht van de aannemers. Tevens moeten alle betrokkenen op de hoogte zijn van de verschillende en onderscheiden taken en de rollen, die men op een juiste wijze moet uitoefenen.
Samenvattend schema 'Toezicht'
| Onderwerp | Opdrachtgever | Aannemer/opdrachtnemer |
| Opdrachten/werkzaamheden | Uitbesteding (niet in regie laten uitvoeren) | Aanneming van opdracht |
| Verantwoordelijk/aansprakelijk voor | Eigen werknemers van opdrachtgever | Eigen werknemers van aannemer |
| Zorgplicht voor | Derden | Derden |
| Relevante risico’s en maatregelen | Voortkomend uit de: wederzijdse risicobeïnvloeding bij gelijktijdige of volgtijdelijke werkzaamheden en doorgaande exploitatiewerkzaamheden tijdens het project van de samenwerkende werkgevers | Voortkomend uit de uitvoering van de eigen werkzaamheden voor de eigen werknemers en de omgeving |
| Toezicht | Hiërarchisch (sturend) toezicht op de eigen werknemers. Coördinerend op samenwerkende aannemers/partijen | Hiërarchisch (sturend) toezicht op de eigen werknemers |
| Aanspreken/corrigeren | Toezichthouder opdrachtgever. Bij direct dreigend gevaar: het werk stilleggen van de aannemerswerknemer en toezichthouder aannemer aanspreken. Bij minder gevaar: toezichthouder aannemer aanspreken en deze laten corrigeren of gesprek aangaan met aannemerswerknemer en hem verzoeken zelf contact op te nemen over de onveiligheid met zijn toezichthouder | Toezichthouder aannemer corrigeert direct zijn eigen werknemers. Bij direct dreigend gevaar: het werk stilleggen van de eigen werknemers |
| V&G plan | V&G-plan (Arbobesluit – bouwproces: ontwerp-/voorbereidingsfase en uitvoeringsfase) Op basis van een RI&E van de wederzijdse risicobeïnvloeding bij gelijktijdige of volgtijdelijke werkzaamheden en doorgaande exploitatiewerkzaamheden tijdens het project van de samenwerkende werkgevers | VGM projectplan (VCA) Op basis van een RI&E van de uitvoering van de eigen werkzaamheden voor de eigen werknemers en de omgeving |
| Criteria te stellen aan de beheersing |
Biedt veilige/gezonde werkplekken/installaties aan: |
Voert werkzaamheden veilig en gezond uit: -werkvoorbereiding -taakrisicoanalyses -persoonlijke risicoanalyses (LMRA) -kick off/toolboxmeetings aan eigen werknemers van de aannemer -hiërarchisch toezicht -veiligheidsrondes veiligheidskundige aannemer -V&G-inspecties aannemer -deskundige ondersteuning door veiligheidskundige aannemer |
Voorwaarden voor functionerend toezicht in de organisatie
Voor het bereiken van aantoonbaar functionerend toezicht gelden in een organisatie een aantal voorwaarden. Veiligheid op de werkvloer begint bij de directie en management en vervolgens bij de leidinggevenden en de uitvoerende medewerkers. Het navolgende kan worden nagegaan of de organisatie voldoet aan deze voorwaarden.
Het top management zorgt voor:
• een duidelijke intentieverklaring op het gebied van veiligheid en gezondheid
• een consequente demonstratie van commitment ten opzichte van veiligheid en gezondheid
• een éénduidige organisatiestructuur en lijnverantwoordelijkheid
• voldoende deskundige ondersteuning door een V&G-functionaris aan te wijzen
• een open cultuur en heldere communicatie
• een overlegstructuur en aanspreekcultuur (top-down en down-top)
• de selectie en aanstelling van bekwame leidinggevenden (de juiste persoon op de juiste plaats)
• voldoende tijd, mogelijkheden en middelen om de opgedragen (veiligheids)taken uit te kunnen voeren
• taak- en functieomschrijvingen, waarin de bevoegdheden, verantwoordelijkheden en (toezichthoudende) taken zijn opgenomen • een systeem van functionerings- en beoordelingsgesprekken (feedback/terugkoppeling geven)
• de beschikbaarheid van veiligheidsregels, -voorschriften en -procedures
• training van leidinggevenden gericht op het 'toezicht houden' en op het consequent uitvoeren van het sanctiebeleid
• doeltreffende voorlichting en onderricht van de uitvoerende medewerkers
• een verantwoord en functionerend sanctiebeleid
• managementinformatie, waarmee evaluatie op actualiteit en doeltreffendheid van het veiligheidsbeheerssysteem en het toezicht plaatsvindt.
Eisen te stellen aan leidinggevenden:
• hebben kennis van en zijn bewust van de risico’s en maatregelen betreffende het werk van hun uitvoerenden
• zijn zichtbaar betrokken en tonen een voorbeeldgedrag ten aanzien van veiligheid
• houden toezicht en spreken op respectvolle, correcte en consequente wijze hun medewerkers aan bij afwijking van veiligheidsregels/instructies/voorschriften
• voeren ongevallen/incidentenonderzoek uit, al dan niet met ondersteuning van deskundigen
• voeren geplande/gestructureerde veiligheidsinspectie en veiligheidsobservatierondes uit
• zorgen voor de opvolging van maatregelen naar aanleiding van gemelde gevaarlijke situaties en uit (bijna) ongevallenonderzoek
• houden (veiligheids)overleg en geven (veiligheidsthema)toolbox bijeenkomsten
• rapporteren aan het topmanagement aangaande hun veiligheidsinspanningen
Medewerkersverplichtingen:
• dragen zorg voor eigen en andermans veiligheid en gezondheid overeenkomstig opleiding en gegeven instructies. Zij passen een persoonlijke risico-analyse toe voor zij het werk beginnen en werken overeenkomstig de instructies
• gebruiken arbeidsmiddelen en gevaarlijke stoffen op juiste wijze
• dragen de voorgeschreven werkkleding en persoonlijke beschermingsmiddelen en bergen deze correct op
• gebruiken op de juiste wijze beveiligingen en veranderen deze niet • werken mee aan opleiding, voorlichting/onderricht/training/instructie /(bij)scholing
• melden gevaren aan hun leidinggevenden en heffen zo mogelijk gevaarlijke situaties op
• leggen bij direct ernstig gevaar de werkzaamheden stil en raadplegen de leidinggevende
• melden van ongevallen direct na de gebeurtenis