VCA of de Veiligheidsladder? Of toch allebei?

Sinds 1 januari 2022 is de Veiligheidsladder (of tegenwoordig Safety Culture Ladder, verder SCL) verplicht in aanbestedingen die vallen onder de Governance Code Veiligheid in de Bouw. Dit betekent dat bedrijven die werken voor de ondertekenaars van het convenant zich moeten certificeren op trede 2. Een veel gehoord commentaar is dat VCA al een veiligheidscertificaat is, waarom dan nog een extra certificaat?

Als wij kijken naar de doelstellingen, dan zien we in het normdocument van VCA dat de norm betrekking heeft op een goed functionerend VGM-beheerssysteem. Op de website van VCA wordt nog een extra toelichting gegeven: een beproefd programma waarin diverse branches hun kennis en ervaring hebben gebundeld. Het certificaat legt de basis om iedere dag weer veilig en gezond aan de slag te kunnen gaan.

Volgens de website van de SCL stimuleert de ladder het veiligheidsbewustzijn, bewust veilig handelen en terugdringen van het aantal onveilige situaties met minder incidenten. Ook het handboek verwijst naar een sterk appèl op houding, gedrag en leiderschap.

Deze twee toelichtingen geven een verschil tussen de regelingen weer. Het primaire doel is hetzelfde: minder ongevallen en veilig werken. Maar de visie om dit doel te bereiken, verschilt significant van elkaar. Waar VCA refereert aan een basis voor een VGM-beheerssysteem legt de SCL de nadruk op veilig gedrag en bewustzijn.

De werkwijze van de normen is verschillend, maar betekent dit dat er geen overlap is? Wanneer over SCL en VCA gesproken wordt, komt al snel 4.2 gedragsverbeteringsprogramma van de VCA-norm naar voren als overeenkomst. Echter als we dieper inzoomen op de normen is een groot aantal onderdelen overlappend:

In de bovenstaande tabel zien we de overeenkomsten tussen de normen de middelen zijn die gebruikt worden om tot veiliger werken te komen. Deze zijn terug te zien in onderwerpen zoals beleid, directiebetrokkenheid, procedures, communicatie en afwijkingen.

De verschillen

Als we dieper inzoomen op beide normen, dan zien we dat deze sterk van elkaar verschillen. De SCL-norm geeft geen specifieke eisen met betrekking tot documenten, frequentie of regels. Voorbeeld hiervan is communicatie (T3-1.1.3): het management communiceert over V&G volgens een vaste structuur. De VCA geeft daarentegen aan (eis 4.1) dat verspreid over het jaar minimaal 4 of 10 toolboxmeetings plaats moeten vinden met de medewerkers en directie over VGM onderwerpen.

Een ander voorbeeld uit de VCA is het voorschrijven van documentatie, zoals een activiteiten RI&E of TRA volgens een vast stramien. Ook deze termen zijn terug te vinden in de SCL, alleen op een andere wijze. Organisaties hebben de vrijheid om een eigen interpretatie, vormgeving en frequentie te kiezen. De SCL heeft de component gedrag zeer hoog in het vaandel staan. Hier is de norm ook op gefundeerd. In de VCA is dit een minder groot onderdeel. Ter vergelijking: in de VCA norm is het woord gedrag 6 keer te vinden en in het SCL certificatieschema 158 keer.

De VCA norm gaat uit van één niveau: voldoet aan de eisen of niet, waar de SCL uitgaat van treden (1 t/m 5). Deze treden geven de mate van veiligheidsbewustzijn aan binnen de organisatie. Deze treden geven ruimte voor groei en tijd om de cultuur te veranderen.

Verandering van cultuur kost veel tijd. Heel belangrijk verschil met VCA dat een (hogere) trede behalen op de SCL een langere periode beslaat dan het behalen van een VCA certificaat. De organisatie veranderd van cultuur, medewerkers veranderen en dit kan niet afgedwongen worden met documentatie en snelle maatregelen.

Houdt er als organisatie rekening mee dat certificering of stijgen naar een hogere trede tijd kost. Ook moet gezocht worden naar oplossingen en veranderingen passend bij de organisatie. Dit proces is maatwerk waar aandacht en bijsturing essentieel zijn.   

Samenvattend

Samenvattend blijkt uit bovenstaande analyse een fundamenteel verschil is tussen VCA en SCL. VCA richt zich voornamelijk op technische en organisatorische aspecten. De eisen worden specifiek ingevuld en vormgegeven als een checklist. Bij deze checklist is een parallel te zien met de Arbeidsomstandighedenwet.

Het karakter van de regeling is om bedrijven handvatten te geven om een goed VGM-beheerssysteem op te zetten. Er is minder ruimte voor eigen interpretatie, maar juist veel duidelijkheid voor bedrijven om tot een basis te komen.

De SCL geeft meer ruimte voor interpretatie en is minder concreet. In de regeling zijn beduidend meer eisen opgenomen. De regeling is erop gericht om bedrijven verder te laten denken over hun cultuur, huidige werkwijze en stimuleert om naar effectiviteit van het systeem te kijken. Het individuele gedrag, houding en bewustwordingsaspect staan centraal. Medewerkers en hun gedrag, bewustzijn en houding zijn de basis van deze norm.

Bovenstaande analyse is voornamelijk gericht op de inhoud van de regelingen. Niet alleen de inhoud is verschilt van elkaar, ook het auditproces is op andere wijze ingericht. De VCA audits zijn gericht op conformering van de norm op basis van bewijslast. De bewijslast bestaat uit interviews waarbij documentatie het bewijs levert. De SCL doet dit op geheel andere wijze. Er wordt alleen uitgegaan van interviews.

Aantoonbaarheid door middel van documentatie is geen onderdeel van het auditproces. Documentatie dient voornamelijk als ondersteunend tijdens een interviews, maar de audit is hier niet op gericht. Door deze reeks interviews wordt bepaald op welk veiligheidsbewustzijn niveau de organisatie zich bevindt.

Als er naar de overeenkomsten en verschillen wordt gekeken kan er geconcludeerd worden dat beide normen hun eigen invulling geven aan veilig werken. Zij dienen hetzelfde doel, maar vullen elkaar aan. Zonder de regels van de VCA is het risico dat de basis van een systeem en documentatie, zoals een bedrijfsrisico inventarisatie en evaluatie wordt vergeten.

Zonder de aanvulling van de SCL mist een belangrijk aspect dat ook direct effect heeft op veilig werken, namelijk bewust omgaan met veiligheid door iedereen binnen de organisatie. De conclusie is dat de normen elkaar aanvullen en beide een goede toegevoegde waarde leveren om het werkklimaat in de bouw steeds veiliger te maken.